از سربازی زنانه در لابراتوار تا ثبت نخستین نمونه کرونا در لابراتوار مرجع ایران

طب اصیل: تصویر ۴۸ سال قبل؛ در زمانه ای که زنان هم خدمت سربازی را از سر می گذراندند، گمان نمی کرد که دوران سربازی اش در یک آزمایشگاه، مقدمه ای باشد برای ورود به دنیای ویروس ها و هر قدم زندگی تجربه ای شود تا در روزگاری که کرونانامی جان بشریت را تهدید می کند، آنرا در کشورش برای نخستین بار شناسایی کرده و پروژه تشخیص پاندمی قرن را در پیش بگیرد…

به گزارش طب اصیل به نقل از ایسنا، لابراتوار ویروس شناسی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران که بعنوان لابراتوار مرجع در حوزه آنفلوآنزا، سرخک، سرخجه و فلج اطفال شناخته می شود؛ جایی است برای حضور انسان هایی که سال ها و دهه های زندگی شان را وقف شناسایی ویروس هایی کرده اند که می توانند تاثیراتی بزرگ و عمدتاً تلخی را در زندگی انسان ها به جا بگذارند؛ آزمایشگاهی برای ورود به دنیای ویروس ها؛ ذرات میکروسکوپی کوچکی که می توانند بحران ها و فجایع بزرگ بشری را ایجاد و دنیای انسان ها را دگرگون کنند. آخرین شان که در دنیای ما بحران آفرین شد، کووید ۱۹ است؛ ویروسی که جهان را زیر تاج خود گرفت و جان های بسیاری را به قربانگاه بُرد.

با این حال بودند کسانی که در مقابل هجوم کرونا قیام کنند و با هر آنچه در دست دارند، از هم نوع خود محافظت کنند؛ یکی با سپر دانش پزشکی و دیگری با سلاح لابراتوار و شناسایی زودهنگام و… همه برای غلبه بر پاندمی قرن به صف شدند و حالا که بیش از سه سال از روزهای شروع پاندمی کرونا در جهان و ایران می گذرد، باید از انسان هایی اظهار داشت که با دل و جان در مقابل کرونا ایستادند.

دکتر طلعت مختاری آزاد- استاد ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران و مدیر لابراتوار ملی آنفلوآنزا، یکی از کسانی بود که پس از دهه ها تلاش در حوزه ویروس شناسی کشور، در زمان کرونا نیز خوش درخشید؛ به صورتی که پس از جهان شمول شدن آوازه کرونا، همراه با تیمش در لابراتوار ملی آنفلوآنزا تمام تلاشش را انجام داد تا بتواند ورود احتمالی ویروس به کشور را شناسایی کند؛ آن هم در شرایطی که نه کیت تشخیصی داشت و نه امکانات شناسایی آن را. در نهایت تلاشش جواب داد و توانست نخستین موارد مثبت کووید۱۹ در ایران را شناسایی کند.
«اجباری» و ورود به دنیای ویروس ها
مختاری آزاد روزی که وارد دانشگاه شد، گمان نمی کرد سر از رشته ویروس شناسی در آورد، اما پس از فارغ التحصیلی در رشته دامپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال ۱۳۵۴، در زمانی که زنان باید خدمت الزامی را می گذراندند، به سربازی رفت و پس از دو ماه آموزش نظامی در پادگان عباس آباد، بعنوان رزیدنت آزمایشگاه، مابقی دوران خدمت سربازی اش را گذراند. پس از پایان خدمت سربازی با دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران آشنا شد و در یک پروژه تحقیقاتی در حوزه آنفلوآنزا مشغول به کار شد و به تدریج با پیگیری خودش توانست بعنوان نخستین رزیدنت رشته ویروس شناسی در همین دانشگاه پذیرفته شود و بدین سان وی بعنوان نخستین فارغ التحصیل ویروس شناسی از ایران در سال ۱۳۶۱ فارغ التحصیل شد.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، به همراه چند استاد دیگر در ایران کوشش کرد که رشته ویروس شناسی را حفظ کند و با بیش از سه دهه تلاش توانست آزمایشگاهی را که روزی قرار بود تعطیل شود، به لابراتوار مرجع برای چهار بیماری آنفلوآنزا، فلج اطفال، سرخک و سرخجه تبدیل کند و در پاندمی کرونا نیز نخستین کسی باشد که دو مورد اولیه کرونا مثبت در ایران را شناسایی کرده و پروژه سنگین تشخیص کووید ۱۹ در کشورمان را شروع کند.

در ادامه می توانید گفت وگوی تفصیلی ایسنا، با دکتر طلعت مختاری آزاد- استاد گروه ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران و مدیر لابراتوار ملی آنفلوآنزا را بخوانید:

دکتر طلعت مختاری آزاد در گفت و گو با ایسنا، از روزهایی می گوید که نورسیده دانشگاه شد و دست سرنوشت او را به رشته ویروس شناسی رساند تا رسالتش را در این عرصه انجام دهد و توضیح می دهد: در زمان من وقتی کنکور می دادیم، هر دانشگاه کنکورهای جداگانه ای برگزار می کرد. از آنجاییکه می خواستم در تهران تحصیل کنم، در آزمون کنکور گروه پزشکی دانشگاه تهران شرکت کردم. بطور معمول گروه پزشکی مجموعا ۲۰۰ نفر دانشجو پذیرش می کرد که در رشته های پزشکی، داندان پزشکی، داروسازی و دامپزشکی تحصیل می کردند. من در سال ۱۳۴۸ وارد رشته دامپزشکی دانشگاه تهران شدم که دوره آن شش ساله بود و بر این اساس در سال ۱۳۵۴ فارغ التحصیل شدم.

وی می گوید: در آن زمان پس از فارغ التحصیلی خانم ها باید به سربازی می رفتند. بر این اساس پس از اینکه در سال ۱۳۵۴ مدرک دامپزشکی را از دانشگاه دریافت کردم، در فاصله بین ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۶ دوره سربازی را گذراندم. در دوره نظام وظیفه بود که پس از دو ماه آموزش نظامی در پادگان عباس آباد، بقیه دوره را بصورت رزیدنت در لابراتوار گذراندم. از همین طریق بود که با کار لابراتوار آشنا شدم. در آن زمان اصلا نمی دانستم که دانشکده بهداشتی وجود دارد و پس از پایان دوره، با دانشکده بهداشت آشنا شدم و در این دانشکده مشغول به کار شدم.

مختاری آزاد می افزاید: زمانیکه به دانشکده بهداشت آمدم، یک پروژه تحقیقاتی درباره ی آنفلوآنزا در جریان بود و من هم برای فعالیت در این پروژه تحقیقاتی به دانشکده بهداشت آمدم. در آن زمان پیش از ورودم به دانشکده بهداشت دانشگاه تهران، قصدی برای ادامه تحصیل نداشتم، اما وقتی به دانشکده بهداشت آمدم، با خودم فکر کردم که اگر مقرر است در دانشگاه بمانم، بهتر است که ادامه تحصیل بدهم و این کار را انجام دادم. دانشکده بهداشت را خیلی ها نمی شناختند و هنوز هم خیلی ها این دانشکده را نمی شناسند. در آن زمان این دانشکده فوق لیسانس و دکترا می داد. بر این اساس در این دانشکده Master of public health را گذارندام که در آن زمان فقط کسانی که دکترا داشتند، می توانستند این دوره را بگذرانند.

اولین فارغ التحصیل ویروس شناسی کشور
وی با اشاره به اینکه در آن زمان گروههای مختلفی که اینجا وجود داشت، رزیدنت می گرفتند، می گوید: استادهای بسیار خوبی در گروه ویروس شناسی بودند. من از آنها پرسیدم که رزیدنت ویروس شناسی نمی خواهید و این شد که به فکر افتادند تا رزیدنت بگیرند. آن زمان هم فقط یک رزیدنت می گرفتند. در نتیجه مقدمات فراهم گردید و من بعنوان نخستین رزیدنت گروه ویروس شناسی پذیرفته شدم و بر این اساس نخستین فارغ التحصیل ویروس شناسی از ایران هستم که در سال ۱۳۶۱ در ایران فارغ التحصیل شدم.

مختاری آزاد در ادامه به شرایط استخدام آن زمان به ویژه برای زنان اشاره کرده و می گوید: یکی دو سال در دانشگاه علوم پزشکی ایران تدریس می کردم، اما هنوز عضو هیات علمی نشده بودم. بالاخره در فروردین ماه ۱۳۶۴ بعنوان استادیار بخش ویروس شناسی، عضو هیات علمی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران شدم.
حفظ «ویروس شناسی» در کشور
وی با اشاره به اینکه پایه گذاری گروه ویروس شناسی خیلی خوب بوده است، می افزاید: عقیده دارم که شاید بهترین و قوی ترین گروه ویروس شناسی در میان دانشگاه ها در ایران، گروه ویروس شناسی در دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران است که بنیانگزار آن مرحوم دکتر نفیسی بودند که متخصص اطفال و فارغ التحصیل آمریکا بودند. در گروه ویروس شناسی اساتید بسیار خوبی وجود داشت که بعضی از آنها از مهاجرت کردند. خانم دکتر ناطق که یکی از اساتید ویروس شناسی بودند، در ایران ماندند. در نهایت خانم دکتر ناطق و من گروه ویروس شناسی را سال ها حفظ کردیم و بعد هم برای پذیرش فوق لیسانس و دکترا در این رشته، برنامه نوشتیم که طبیعتا باید در آن زمان به تصویب ستاد انقلاب فرهنگی می رسید که مصوب شد و الان فارغ التحصیلان فوق لیسانس و دکترا را بصورت مرتب پذیرش می نماییم.
آزمایشگاه مرجع برای ۴ بیماری
مختاری آزاد درباره ی مرجعیت و اعتبار گروه ویروس شناسی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران، می گوید: در ایران دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران برای فلج اطفال، آنفلوآنزا، سرخک و سرخجه لابراتوار مرجع است. طبیعتا از آنجاییکه گروه ویروس شناسی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران، قدیمی ترین گروه ویروس شناسی بودیم، بعنوان مرجع در این بیماری ها شناخته شدیم. در اینجا باید سال ها زحمت بکشید. البته این لابراتوار پیش از پیروزی انقلاب بعنوان لابراتوار مرجع آنفلوآنزا شناخته شده و دومین کشور در منطقه مدیترانه شرقی بودیم که لابراتوار ملی داشته ایم که نخستین کشور هم سودان بوده است.
حفظ مرجعیت علمی لابراتوار ملی آنفلوآنزا در منطقه مدیترانه شرقی
وی می گوید: البته برخی کشورها امکان دارد در مقطعی مرجع شوند، اما دیگر کار نمی کنند. در حالیکه در ایران لابراتوار ملی آنفلوآنزا بطور دائم مرجعیت خودرا حفظ نموده است. برای اینکه مرجع بودن یکسری معیار بین المللی دارد؛ بعنوان مثال باید ویروس جدا کنید، برای سازمان جهانی بهداشت بفرستید، آنها تایید کنند و نمونه مشکوک بفرستند و باردیگر لابراتوار باید پاسخ دهد. ازاین رو برای ماندگاری مرجعیت لابراتوار ملی آنفلوآنزا بطور مرتب این اقدامات صورت می گیرد. بعنوان مثال اگر برای آنفلوآنزا سه سال این اقدامات را انجام ندهیم، دیگر مرجع نیستیم. بدون تعارف اعلام می کنم که یکی از بهترین لابراتوار های منطقه در منطقه مدیترانه شرقی، لابراتوار دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران است. دو سال یکبار کشورهای منطقه مدیترانه شرقی نشست برگزار می کنند که دو سال قبل برای لابراتوار دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران، لوح تقدیر دادند و یکی از بهترین لابراتوار های منطقه است. البته اقدامی گروهی است، همکاران ما با کارهای بی وقفه تعطیلات ندارند و همه در خدمت سیستم بهداشتی هستند و همیشه باید هوشیار باشند.
آزمایشگاهی که قرار بود تعطیل شود، اما مرجع شد
آنفلوآنزای لوکس!

مختاری آزاد با اشاره به اینکه پیش از این برخی گمان می کردند که آنفلوآنزا بیماری است که به نظر لوکس می آید، ادامه می دهد: برخی فکر می کردند که آنفلوآنزا بیماری لوکس و مختص کشورهای پیشرفته است. حتی عده ای می خواستند این لابراتوار را تعطیل کنند، اما سعی کردیم که این لابراتوار بسته نشود. برخلاف تصور بسیاری بطور معمول مرگ ومیر ناشی از آنفلوآنزا در کشورهای درحال توسعه بیشتر است، اما این مورد حس نمی گردد. مرگ ومیر، خسارت و…، همچون تبعات آنفلوآنزا هستند. برمبنای اقدامات اپیدمیولوژیکی که در کل دنیا انجام دادند، نشان دادند که وقتی یک بیماری تنفسی می آید که شاهد فعلی آن هم کروناست، می تواند برای کشورهای درحال توسعه که زیرساخت های بهداشتی متفاوتی دارند، مرگ ومیر بیشتری داشته باشد، اما مردم این را حس نکنند.

آنفلوآنزا؛ کاندید همیشگی پاندمی
وی با اشاره به اینکه بطور معمول هر قرن، چهار همه گیری تجربه می شود، می گوید: در جلساتی که در ژنو قبل از کرونا برگزار می شد، همه پیشبینی می کردند که یک پاندمی آنفلوآنزا خواهیم داشت که بطور ناگهانی کرونا آمد. در عین حال نمی توان پیش بینی نمود که پاندمی های بعدی چه خواهند بود، اما همیشه یکی از کاندیدها آنفلوآنزا خواهد بود.
همه گیری های قرن ۲۱ همه ویروسی بوده است دوره بیماری های عفونی تمام نشده است
مختاری آزاد ادامه می دهد: می توان اظهار داشت که در قرن ۲۱ همه همه گیری ها ویروسی بوده است؛ مِرس، سارس کرونا ویروس یک، زیکا، آنفلوآنزای پرندگان، آنفلوآنزای پاندمیک و سارس کرونا ویروس دو و… را داشته ایم. بر این اساس در قرن ۲۱ همه همه گیری ها ویروسی بوده است. عده ای فکر می کردند که دوره بیماری های عفونی تمام شده و دوره بیماری های غیر عفونی است. هرچند که بیماری های غیر عفونی مانند بیماری های قلبی، دیابت و… وجود دارند، اما مساله اینست که بیماری های عفونی هم تمام نشده اند و اتفاقا ویروس هایی که آمده اند، نشان می دهند که باید خیلی حواس مان باشد.
محدود کردن بیماری های تنفسی نا ممکن است
وی می گوید: از آنجاییکه تعداد بیماری های مشترک بین انسان و حیوان زیاد است، این ویروس ها می توانند با تغییراتی به انسان منتقل شوند. بعنوان مثال روتاویروسی که حالا موجب اسهال می شود، در ارتباط با حیوانات بوده که تغییراتی کرده و در انسان هم دیده می شود. ازاین رو ویروس ها با تغییراتی می توانند به انسان منتقل شوند و از آنجاییکه نخستین برخورد انسان با این ویروس ها اتفاق می افتد، اگر در مرحله اول خوب کنترل نشود، خصوصاً بیماری های ویروسی تنفسی را نمی توانید کنترل کنید. وقتی آنفلوآنزای پرندگان آمد، در مرحله اول که افرادی را که بصورت مستقیم با پرندگان تماس داشتند و مبتلا می شدند، کنترل کردند، اما اگر این اتفاق نمی افتاد و به مرحله انسان به انسان برسیم، در بیماری های تنفسی، کنترل انتقال نا ممکن است. نخستین بار که کرونا آمده بود، اعلام کردم که محدود کردن بیماری های تنفسی نا ممکن است و کرونا نشان داد که محدود کردن بیماری های تنفسی امکان ندارد.
پاندمی آنفلوآنزای اسپانیایی با ۵۰ میلیون کشته
مختاری آزاد ضمن اشاره به همه گیری های قبل از کرونائی که بشر را به زحمت انداخت، ادامه می دهد: مهم ترین همه گیری که در جهان رخ داد، آنفلوآنزای اسپانیایی بود که در زمان جنگ جهانی اول رخ داد و گفته می شود که ۵۰ میلیون نفر کشته داده است. کنترل بیماری های تنفسی خیلی سخت است. در عین حال در سال ۱۹۵۷ آنفلوآنزای آسیایی شایع شد و در ۱۹۶۸ آنفلوآنزای در ارتباط با هنگ کنگ رخ داد. همه این موارد تنفسی بود و کنترل آن دشوار. البته بیماری هایی هم داریم که تنفسی است، اما کنترل شده اند؛ مانند سرخک که تنفسی بوده و قدرت انتقال بالایی دارد، اما واکسن برایش ساخته شده است، اما کنترل بیماری تنفسی جدید واقعا دشوار است؛ نه می توان مرزها را کنترل کرد و نه کار دیگری می توان انجام داد. بعنوان مثال در کشور خودمان چگونه می خواهید مرز زمینی را کنترل کنید؟. بطور کلی کنترل مرزها برای بیماری های تنفسی خیلی سخت است.
کرونا؛ ویروسی نوپدید
مختاری آزاد با اشاره به اینکه انسان ها از هر پاندمی یک درس می گیرند، اظهار داشت: جدی گرفتن استفاده از ماسک یکی از درس های پاندمی کرونا بود. با این وجود باید توجه کرد که هیچ کشوری نتوانست مانع از ورود کرونا شود. بهترین کشورها هم نتوانستند جلوی ورود کرونا را بگیرند و بالاخره این ویروس وارد کشورشان شد. در عین حال وقتی جمعیت بالایی به یک بیماری مبتلا می شوند، بار زیادی به بیمارستان ها و سیستم بهداشت وارد می شود و در نتیجه امکان دارد اقداماتی مانند تعطیلی های موقت و… ایجاد کنید تا موج را بشکنید و همه همزمان مبتلا نشوند، بلکه به تدریج مبتلا شوند تا سیستم بتواند بهتر عمل کند. برای اینکه طبیعتا امکانات تخت بیمارستانی، آی سی یو و… محدود است و به همین جهت سیاست های مختلف کشورها می تواند متفاوت باشد. بطورمثال در ایران بحث تعطیلی مدارس و… انجام شد. با این کار نمی خواهیم ویروس را در جامعه از بین ببریم، بلکه موج را می شکنیم و زمان طولانی تر شده و تعداد مبتلایان را در طول زمان تقسیم می کنید که بتوان به آنها خدمات درمانی ارائه داد.

بی اطلاعی از ماهیت کووید و زمان ۴۰ روزه تا رسیدن تجهیزات تشخیصی

وی با اشاره به اینکه متاسفانه در شروع انتشار کرونا چین اطلاعات درستی نمی داد که متوجه شویم که چه خبر است و ویروس چه هست، ادامه می دهد: به هر حال نمی توان بدون ابزار تشخیص، ویروس را تشخیص داد. مِرس هم نخستین بار در لابراتوار دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران تشخیص داده شد. در ابتدای کرونا مقاله ای که انستیتو کُخ آلمان منتشر کرد، در آن اطلاعات داد که چطور می توان کرونا را تشخیص داد و ما هم ابزاری را سفارش دادیم. بطور معمول سفارشاتی که برای تشخیص به خارج از کشور داده می شود، دو هفته طول می کشد که به دست ما برسد، اما در آن زمان که درخواست دنیا برای امکانات تشخیصی زیاد بود، ۴۰ روز طول کشید تا امکانات تشخیصی کووید ۱۹ به دست ما برسد. پیش از این که این تجهیزات به دست ما برسد، جلسات مختلفی در وزارت بهداشت تشکیل می شد.
شناسایی نخستین کرونا مثبت ها در ایران
مختاری آزاد ادامه می دهد: باید توجه کرد که بعنوان مثال ما نمی توانیم همه نوع آنفلوآنزا را با یک امکانات تشخیصی، تشخیص دهیم، بلکه هر نوع آنفلوآنزا راه تشخیص خودش را دارد. تعداد ویروس های کرونا هم زیاد است و تجربه ما نشان داده بود که نمی توان همه انواع کرونا را با امکانات تشخیصی یکسان تشخیص داد. بعدها هم سازمان جهانی بهداشت این مورد را تایید نمود. به هر حال نمونه های تنفسی بعنوان آنفلوآنزا برای ما ارسال می شد. نمونه دو نفری را که بعدا در قم فوت کردند، داشتیم و با عنوان آنفلوآنزا روی آنها کار کرده بودیم، اما بمحض این که اِمرو مقداری کیت تشخیصی به ما داد، روی آن دو نمونه باردیگر تست انجام دادیم و کرونا را تشخیص دادیم.

تشخیص نخستین کرونا مثبت ها دیر اعلام شد؟
وی می افزاید: شایعاتی وجود دارد که ایران از قبل اطلاع داشت که ویروس کرونا وارد کشور شده، اما نگفته یا دیر اعلام نموده است. اصلا چنین چیزی نبود. دقیقا یادم هست که در ۲۸ بهمن ۱۳۹۸ تست اولیه نمونه های قم را انجام دادیم که مثبت بود و من با آقای دکتری که در قم بود، تماس گرفتم و اعلام کردم که مراقبت خودتان و اطرافیان تان باشید. روز بعد باید به هیات ممیزه وزارت بهداشت می رفتم و موبایلم را خاموش کرده بودم، اما به همکارانم گفته بودم که تست مرحله دوم را انجام دهند. بعد بلافاصله که موبایلم را روشن کردم، همکاران گفتند که مرحله دوم هم مثبت شده و ۲۹ بهمن ماه کرونا بودن این نمونه ها تایید شد. این که گفته می شد به علت برگزاری برخی مراسم ها، اعلام نکردند، اصلا اینطور نبود و همان ۲۹ بهمن ماه ۱۳۹۸ کرونا در کشور شناسایی شد.

مختاری آزاد می گوید: در آن زمان آقای دکتر گویا رئیس مرکز مدیریت بیماری های واگیر بودند که به دکتر گویا اعلام کردم که نمونه ها مثبت شده که بعد گفتند دکتر نمکی- وزیر بهداشت وقت می خواهند با شما صحبت کنند. دکتر نمکی از من پرسیدند که شما تایید می کنید که این نمونه ها کرونا مثبت هستند که من گفتم ۹۹ درصد بله، اما آن یک درصد هم به این علت است که تست PCR هیچ وقت ۱۰۰ درصد نیست و باید سکوئنسینگ (توالی یابی) انجام دهیم. با این وجود اقدامات تکمیلی هم انجام شد و نمونه های کرونا مثبت تایید شدند.

وی می گوید: آن روز را اصلا یادم نمی رود. من در همان روز قرار بود در دانشگاه شهید بهشتی درباره ی آنفلوآنزا سخنرانی کنم، اما وقتی از وزارت بهداشت بیرون آمدم، خیلی هول بودم. خودم آژانس گرفتم و داشتم فکر می کردم که اگر در دانشگاه کسی از من پرسید که آیا کرونا به ایران آمده یا خیر، من چه پاسخی باید بدهم؟. می دانم که در ایران شناسایی شده، اما مقررات بین المللی سلامت IHR اجازه نمی دهد که وقتی ویروس جدیدی را شناسایی می کنید، خودتان مصاحبه کرده و اعلام کنید، بلکه وظیفه ما اینست که به نماینده IHR که مرکز مدیریت بیماری ها است، اعلام نماییم و این مرکز هم باید به وزیر اعلام نماید. همه جای دنیا همین قوانین حاکم است. در همان روز وقتی رفتم پشت میکروفن که درباره ی آنفلوآنزا صحبت کنم، دیدم همه در موبایل هستند و حدود ساعت دو بود که متوجه شدم که وزیر وقت بهداشت اعلام نموده اند که کرونا در ایران شناسایی شده است. ازاین رو شناسایی کرونا در ایران همان ۲۹ بهمن ۱۳۹۸ بود. من سابقه کار طولانی دارم و می دانم خیلی چیزها به همین صورت گفته نمی شود و مجاز نیست که اعلام گردد، اما خوشبختانه یکی دو ساعت پس از اینکه به آقای وزیر اعلام کردم که ویروس در کشور شناسایی شده، این مورد اطلاع رسانی عمومی شد و بعد دوره سختی را گذراندیم.
بررسی روزانه ۱۰۰۰ تست در ایام اوج کرونا
مختاری آزاد می گوید: پس از بهمن و اسفند ماه ۱۳۹۸، نوروز ۱۳۹۹ را در پیش داشتیم و شاید روزانه ۱۰۰۰ نمونه داشتیم. داوطلبان وارد کار شدند. برای اینکه به تنهایی نمی توانستیم روزی ۱۰۰۰ نمونه را تست نماییم. تا هر ساعت که طول می کشید کارها را انجام می دادیم و تک تک افراد زحمت می کشیدند. یکی از جاهایی که برای ما نمونه می آوردند، کهریزک بود و چیزی که برایم جالب بود، این بود که کهریزک بعنوان جایی که از سالمندان نگهداری می کند، موارد مرگ و میرش کم بود. برای اینکه سیستم کنترل شان درست بود. در سطح بین المللی هم درباره ی این مورد صحبت کردم. در حالیکه در خانه های سالمندان کشورهای پیشرفته دنیا میزان مرگ و میر کم نبود.
وی با اشاره به اینکه خوشبختانه در لابراتوار دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران مرگ و میر ناشی از کرونا نداشتیم، می گوید: وقتی ویروسی در دنیا پخش می شود، کشورهای مختلف تصمیمات مختلفی می گیرند. در ابتدای کرونا خیلی از کشورها گمان می کردند که از آنجاییکه واکسن بصورت ۱۰۰ درصد ایمنی نمی دهد، بصورت خفیف مبتلاشدن داشته باشند. بعدها شاهد بودیم که با آمدن واریانت های جدید، کشورهایی که بیشتر مبتلا شده بودند، ایمنی بهتری داشتند و کمتر مشکل پیدا کردند، اما کشورهایی که ایمنی شان فقط با واکسن بود، مانند ژاپن، نیوزیلند و… با واریانت های جدید ابتلای شدید داشته و مرگ ومیرشان بالا رفت.
مختاری آزاد می گوید: خیلی ها هم می گفتند آمار فوتی هایی که در ایران مطرح می شده، درست نبوده است. در حالیکه ما وقتی تست انجام می دهیم، امکان دارد از ۱۰۰ نمونه ۲۰ موردش کرونا باشد. حال امکان دارد برخی نمونه ها هم کرونا باشند، اما تست زود یا دیر انجام شده و در نتیجه آزمایشش منفی می شود. بر همین مبنا فوتی هایی که برمبنای موارد مثبت تست ثبت شده باشند، اعلام می نماییم.
ویروس ها پاسپورت نمی خواهند
درباره کرونا مخفی کاری نداشتیم
وی تاکید می کند: باید توجه کرد که هیچکس مقصر ورود ویروس نیست، ویروس که برای ورود به کشوری پاسپورت نیاز ندارد. در عین حال اگر ما ۲۹ بهمن کرونا را تشخیص دادیم، مفهومش این نیست که همان روز وارد ایران شده، بلکه از قبل بوده و ما در آن زمان شناسایی کردیم. امکان دارد در بهمن ماه نمونه مثبت داشتیم، اما بعنوان نمونه آنفلوآنزا تست کرده بودیم و آنفلوآنزایش منفی بوده است. در همه دنیا این اتفاق می افتد. بعنوان مثال وقتی در ۱۹۸۳ HIV شناسایی شد، بررسی کردند که از چه زمانی وجود داشته و اعلام نمودند که بانکهای سرمی وجود دارد که برای ۱۹۰۰ بوده است. ازاین رو درباره ی کرونا اصلا مساله مخفی کاری وجود نداشت.
دو موجِ سنگین کرونا
وی ضمن اشاره به پیک ها و موج های مختلف کرونا در ایران، می گوید: موج اولیه ویروس که همان ووهان بود، شدید بود. در عین حال در همه جای دنیا موج دلتا هم بسیار شدید و مرگ ومیرش بیشتر بود و در ایران هم این موج شدید بود. در حالی هم صورت گرفت که هنوز واکسن وارد ایران نشده بود. خود من هم به کرونا مبتلا و بستری هم شدم.

منشاء کرونا؛ ساخته بشر یا برآمده از طبیعت؟
وی درباره ی آزمایشگاهی بودن یا نبودن کووید ۱۹ نیز به ایسنا می گوید: در ویروس های RNA مانند آنفلوآنزا، HIV و… سیستم تصحیح مانند سیستم DNA وجود ندارد، اما کرونا اتفاقا سیستم تصحیح دارد و از معدود ویروس های RNA است که سیستم تصحیح دارد. در کووید ۱۹ ویروس تغییر می کند. باید توجه کرد که ویروس های RNA خاصیت های خودشان را دارند و کرونا هم بین انسان و حیوان مشترک است و احتمال تغییر دارد. همین طور ویروسی است که امکان دستکاری آن وجود دارد، اما حداقل می توان اظهار داشت که با دانش امروز نتوانستند ثابت کنند که دست ساز است. باید توجه کرد که در لابراتوار های معمولی می توان ویروس ها را ترکیب کرد و کار سختی نیست، اما هیچکس نتوانسته این را ثابت کند. خیلی ها این مورد را بصورت نظریه مطرح می کنند، اما مطلب علمی است و باید ثابت شود که البته فعلا شواهدی در این حوزه دیده نشده است. حال امکان دارد دانش آینده این را مطرح کند. در عین حال ویروس های مختلفی بوجود آمده که بعضی از آنها می توانند بقا داشته باشند و برخی بقا ندارند. بطورمثال حالا دیگر ووهان و دلتا را نمی بینید.
دنیای ویروس ها قابل پیشبینی نیست
مختاری آزاد درباره ی پیشبینی ها از آینده کرونا، می گوید: طبق روندی که می بینیم امکان دارد کووید ۱۹ مانند سایر ویروس های سرماخوردگی بماند. بسیاری از ویروس ها به وجود می آیند و پس از بین می روند اما برخی هم بقا دارند. بعنوان مثال اُمیکرون که دائم درحال تغییر است و امکان دارد ماندگار باشد. باید توجه کرد که هیچکس نمی تواند دنیای ویروس ها را پیش بینی نماید. طبیعتا دستکاری هایی که در طبیعت صورت می گیرد، ویروس ها را تغییر می دهد. البته اینطور نیست که نتوان آنها را کنترل کرد. با این وجود وقتی تاریخچه یک ویروس خطرناک را می خوانید، می بینید که بطورمثال جنگلها را از بین بردند، موش ها وارد جامعه شهری شدند و ویروس را با خودشان آوردند و یک اپیدمی وحشتناک بوجود آمده است. در نتیجه همه این موارد در وضعیت ویروس ها موثرند. اگر هم ویروسی تنفسی از آزمایشگاهی فرار کند که در تاریخ هم وجود دارد، نمی توان انتقال آنرا کنترل کرد و در نهایت هم قابل پیشبینی نیست. گاهی هم ویروسی ناخواسته می آید و از راه گل ها، پشه ها، میوه هایی که در دنیا جابجا می شوند، منتقل می شوند و شیوع یک ویروس ایجاد شود.
تصور از عوامل عفونی در ایران مانند عصر ذکریای رازی است! ویروس شناسی مهم است
مختاری آزاد در ادامه صحبت هایش درباره ی دیده نشدن آموزش ویروس شناسی در کشور، می گوید: سال هاست که دبیر بورد ویروس شناسی هستم و نزدیک ۳۰ سال است که عضو بورد ویروس شناسی هستم. باید توجه کرد که ویروس شناسی علم نیمه دوم قرن بیستم است. در ایران تصور درباره ی عوامل عفونی، مانند عصر ذکریای رازی است و هرچند سعی کردیم که این را بقبولانیم که ویروس شناسی برای خودش رشته و واحدی جداست، اما ناموفق بوده ایم. هم اکنون دوره ای نیست که نیم واحد ویروس شناسی برای دانشجوی پزشکی بگذارید، اما هنوز روال به همین صورت است. در قرن ۲۱ همه گیری هایی داشتیم، اما با این وجود هنوز دانشجوی دندان پزشکی، ویروس نمی خواند؛ در حالیکه با ویروس های مختلفی در بزاق سروکار دارد. متاسفانه مساله ما علوم پایه است که ویروس شناسی در آن دیده نمی گردد. در حالیکه در کشورهای دیگر فقط دو واحد درباره ی HIV درس می گذرانند، اما در ایران نیم واحد درس می گذارنند. دنیا متوجه شده که ویروس ها مهم هستند و وقتی پاندمی های ویروسی شایع شده اند، پس ویروس شناسی مهمست.

وی می گوید: متاسفانه علوم پایه در کشور دیده نمی گردد. این درحالیست که در هر بیماری، لابراتوار باید در ابتدا تشخیص دهد. البته نه فقط در کشور ما، بلکه در سایر کشورهای منطقه ما هم این مشکل وجود دارد که خیلی بودجه درستی نداریم. بعنوان مثال ما بعنوان مرکز ملی آنفلوآنزا بودجه و ردیف ثابتی نداریم. در مرکز ملی سرخک و سرخجه بودجه ثابتی نداریم. اگر یک اپیدمی سرخک بیاید، آیا ما به اندازه کافی پول داریم که امکانات تشخیصی بخریم؟. در شرایطی که مواد هم تاریخ مصرف دارند و نمی توان آنها را ذخیره کرد. در عین حال مشکل ترخیص کالاهایمان را داریم که گاهی در گمرک می ماند و مشکلات اداری و نامه نگاری ها وجود دارد. گاهی حتی از سازمان جهانی بهداشت امکاناتی به ما اهدا می شود، اما در گمرک بصورت کالای عادی دیده می شود. در حالیکه این مسائل را باید جدا ببینند و من نباید این مسائل را حل کنم. در عین حال تجهیزات مان که فرسوده است و اهتمام می نماییم که آنها را جدید نماییم. لابراتوار ملی آنفلوآنزا در منطقه مدیترانه شرقی شناخته شده است و باید مورد توجه قرار گیرد. حتی به ما پول ندهند، بلکه امکانات مورد نیاز را خود وزارت بهداشت برای ما تامین کند. علوم پایه باید مورد توجه قرار گیرد و حمایت شود. باید توجه کرد که ویروس شناسی رشته گرانی است، آزمایش ها و تهیه موادش گران است، اما با این وجود ما همه تلاش مان را انجام می دهیم.
۳۷ سال کار در آزمایشگاه
این استاد ویروس شناسی در انتها صحبت هایش تاکید می کند: حالا ۳۷ سال است که در این لابراتوار کار می کنم. لابراتوار را گسترش دادیم و همیشه فکر می کنم که ثروت کشور ما افراد تحصیل کرده هستند. نسل پس از من بهتر و کاری تر از من هستند. وقتی یک استادی می رود امکان دارد خیلی از کارها بخوابد و من این را به عینه پیش تر دیده ام که با رفتن یک استاد آزمایشگاهی تعطیل می شد. این همیشه در ذهنم بود که نباید بگونه ای پیش روم که اگر استادی رفت، آزمایشگاهی بسته شود، بلکه باید بگونه ای باشد که کار بهتر پیش رود. تنها افتخاری که دارم اساتیدی هستند که با من کار می کنند و در آینده در این عرصه ها بهتر از من کار خواهند کرد.