تله جمعیتی در کمین مازندران
به گزارش طب اصیل طب اصیل: جمعیت مازندران به سبب اُفت فرزندآوری که خود متاثر از موضوعات اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و کاهش آمار ازدواج و افزایش آمار طلاق است درحال حرکت به سمت سالمندی است؛ وضعیتی که به اعتقاد کارشناسان در آینده نزدیک این استان را به تله جمعیتی می کشاند.
به گزارش طب اصیل به نقل از ایرنا، واکاوی مستندات ثبت احوال در ارتباط با جمعیت سه میلیون و ۲۸۳ هزار و ۵۸۲ نفری مازندران بر طبق آخرین سرشماری نفوس و مسکن نشان داده است که از سال ۱۳۹۴ تا سال ۱۴۰۰ تعداد موالید در این استان با ۳۵ درصد کاهش از ۴۶ هزار و ۴۶۶ نفر به ۳۰ هزار و ۲۰۳ نفر رسید و میزان باروری کلی هم در استان در این دوره زمانی از ۱.۵ به ۱.۲ کم شد.
به اعتقاد کارشناسان کاهش قابل توجه موالید و فرزندآوری در مازندران و رسیدن نرخ رشد به ۱.۲ درصد طی یک دوره ۶ ساله در حالی است که به باور صاحبنظران میانگین نرخ باروری در کشور بیش از ۲ است و در حقیقت نرخ باروری در مازندران نصف میانگین کشوری است.
همچنین میزان باروری عمومی هم در استان در سال ۱۴۰۰ به کمتر از ۳۰ در یک هزار تولد برای خانم هایی که در سن باروری هستند، رسید در حالیکه این رقم در سال ۱۳۹۰ طبق آمار ثبت احوال ۵۰ در یک هزار تولد بود.
از سوی دیگر بر اساس گزارش های رسمی مرکز آمار ایران نرخ رشد جمعیت در مازندران طی سه دهه گذشته همیشه از میانگین کشوری کمتر و از دغدغه های برنامه ریزان استان بوده است. به عنوان نمونه طی اولین سرشماری جمهوری اسلامی در سال ۱۳۶۵، نرخ رشد جمعیت در کشور ۳.۹ درصد و در استان مازندران ۳.۷ درصد و در سرشماری سال ۱۳۹۵، نرخ رشد جمعیت در کشور به ۱.۷ درصد و در استان مازندران به ۱.۳ درصد تنزل پیدا کرد.
در ورای موضوعات مطرح شده، طبق اعلام دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور، مازندران با ۱۳.۲۶ درصد جمعیت سالمند بعد از استان گیلان حالا در زمره پیرترین استان جمعیتی کشور به حساب می آید. کارشناسان معتقدند که یکی از دلیلهای اساسی در کاهش نرخ زادآوری در استان سوای موضوعات اقتصادی، معیشتی و فرهنگی مسئله لطمه های اجتماعی و افزایش طلاق و کاهش ازدواج در میان جوانان است چونکه طی سالهای ۱۳۸۷ تا سال۱۴۰۰ تعداد موارد ازدواج در مازندران در مقایسه با زمان مشابه ۱۳ سال قبل آن ۴۴.۸ دهم درصد کاهش و میزان طلاق هم در این زمان ۵۴.۳ دهم درصد افزایش پیدا کرده است.
همچنین متوسط سن خانم ها و آقایان در مازندران در زمان ازدواج حالا به ترتیب حدود ۲۷ و ۳۱سال رسیده در حالیکه این رقم در کشور به ترتیب ۲۵ و ۲۹ سال است. این آمار به زبان عامیانه تر بدین معنا است که متوسط سن ازدواج در استان ۲ سال از میانگین کشوری بالاتر است. سن ازدواج در سال ۱۳۹۰ در استان برای آقایان و خانم ها به ترتیب ۲۶ و ۲۱ سال بود.
از سوی دیگر تحلیل داده های آماری ثبت احوال نشان داده است که در ۴۵ سال قبل جمعیت کشور حدود ۱۰ سال و جمعیت مازندران ۱۵ سال پیرتر شده که بر طبق برآوردها اگر همین روند و مفروضات فعلی ادامه یابد و مداخله جدی صورت نگیرد به نظر می آید که در حدود ۳۵ تا ۴۰ سال آینده جمعیت استان نصف خواهد شد و در حدود چهار دهه آینده حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد جمعیت استان سالمند خواهند بود. یعنی در حوالی ۴۰ سال آینده به شرط حیات اگر در خیابان ها و کوچه پس کوچه های شهری و روستایی استان تردد نماییم می بینیم که از سه نفری که در جامعه زندگی می کنند یک نفر عصا در دست دارد و سالمند به حساب می آید.
با این حال جامعه شناسان و صاحبنظران معتقدند که با اقدامات انحصاری و جزیره ای نمی توان برای افزایش زادآوری و مقابله با پیری جمعیت در مازندران و دیگر نقاط کشور اقدام نمود و تمامی دستگاههای اجرائی و مسئولان مرتبط در زمینه های مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه با تاکید بر قانون پشتیبانی از خانواده و جوانی جمعیت که در در نوزدهم آبان ماه سال قبل در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده است برای حل این چالش اساسی اقدام نمایند.
اهمیت افزایش نرخ باروری در مازندران
دکتر محمد حسینی استادیار رشته جامعه شناسی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائمشهر در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: زمینه های تاریخی جمعیت مازندران نشان دهنده فراز و نشیب هایی در میزان باروری، مرگ ومیر و مهاجرت است که در این میان شاخص باروری نسبت به سایر عوامل برجسته تربوده است.
وی با اشاره به اینکه شاخص سنجش فرزندآوری در کشور، بر طبق میزان باروری کل است، اضافه کرد: شاخص باروری کل یعنی تعداد متوسط فرزندانی که یک مادر در طول دوران باروری خود به دنیا آورد و در دهه اول انقلاب شاخص باروری کل در استان مازندران ۶.۵ فرزند بود اما بعد از افزایش جمعیت در دهه ۶۰ برنامه های تنظیم خانواده برای کاهش جمعیت کشور در دستور کار وزارت بهداشت قرار گرفت.
این استاد دانشگاه افزود: بعد از تعدیل میزان رشد جمعیت، از دهه ۷۰ به بعد، کاهش جمعیت در استان صورت گرفت و ادامه یافت بگونه ای که امروز زنگ خطر در حوزه فرزندآوری در مازندران به صدا درآمده است که باید به آن دقت کنیم.
به گفته حسینی هم اکنون میزان باروری کل در مازندران به ۱.۲ فرزند رسیده درحالی که بر طبق استانداردهای جمعیتی برای جایگزینی و پیشگیری از سالمند شدن جمعیت استان این نرخ باید به ۲.۶ فرزند برسد.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: قبل از ابلاغ سیاست های کلی جمعیت توسط رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۹۳، متولی مشخصی برای رصد تحولات جمعیتی در کشور وجود نداشت. سیاست های رهبری در ۱۴ بند ابلاغ و تصریح شد که باید طبق آن سیاست افزایش جمعیتی در کشور دنبال شود. ابلاغ این سیاست ها موجب شد تا اقدامات خوبی در این عرصه روی دهد که یکی از این دستاوردها تصویب قانون پشتیبانی از خانواده و جوانی جمعیت در مجلس شورای اسلامی بود.
وی افزود: باید برای افزایش جمعیت در استان تمامی دستگاههای اجرائی پای کار بیایند و در سیاست های جمعیتی باید به سمت سیاست دوستدار خانواده حرکت نماییم. یعنی اینکه چطور میتوان فرزندآوری را در خانواده ها نهادینه کرد.
حسینی اظهار داشت: مطالعات تطبیقی خوبی در حوزه بررسی این سیاست ها با رویکرد پویایی خانواده در بخش مطالعات جمعیتی دانشگاه های استان مازندران انجام شده است که مهم ترین واکنش سیاستی نسبت به افزایش میزان باروری آنست که به مفهوم واقعی از خانواده حمایت اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی شود تا با این راهبرد جوانان برای ایجاد ازدواج و فرزنداوری اقدام نمایند و رغبت پیدا کنند.
بی رغبتی به فرزندآوری تفکر رایج زوج های جوان
از سوی دیگر امروزه بیشتر والدین علاقه مند هستند فرزندشان از بهترین امکانات بهرمند شود و بر همین مبنا مبادرت به کاهش زاد و ولد می کنند. در بعضی مواقع فقر اقتصادی چنان تمام ابعاد زندگی خانواده ها را در استان تحت تأثیر قرار داده است که زوج ها به تک فرزندی یا نداشتن فرزند رضایت می دهند.
شقایق ملک زاده، مشاور خانواده در ساری در این ارتباط در گفت و گو با ایرنا عنوان کرد: قطعا نداشتن فرزند و افزایش این چالش در میان جوانان اثرات منفی کلانی را در پی خواهد داشت که خانواده و جامعه را در بطن خود گرفتار مشکلاتی می کند، البته باید گفت هوشیاری و آگاهی مردم افزایش پیدا کرده و شرایط اقتصادی و اجتماعی چنین اجازه ای به آنها نمی دهد که چند فرزند داشته باشند و امروزه نیز به نداشتن فرزند بسنده می کنند، امروز حتی در روستاها نیز فرزندآوری مثل گذشته نیست چونکه در گذشته هر فرزند بازوی کاری خانواده محسوب می شد، اما امروز روستاییان نیز با تغییر فرهنگ و دغدغه های اقتصادی نمی توانند فرزندان زیادی داشته باشند و کاهش فرزندآوری حتی در روستاهای مازندران نشان ازعمق چالش جمعیتی دارد.
وی اضافه کرد: همیشه نرخ فرزندآوری در روستاهای مازندران بیش از مناطق شهری بود و به عنوان نمونه در سال ۱۳۹۰ نرخ باروی در مناطق شهری استان ۲.۱ بود در حالیکه این رقم در همان مقطع در مناطق روستایی ۳ بود، اما حالا پس از گذشت بیش از ۱۰ سال این آمار در مناطق شهری و روستایی استان یکسان و به ۱.۲ رسیده است.
ملک زاده اظهار داشت: اگر بخواهیم به دلیلهای کاهش فرزندآوری و کاهش رشد جمعیت در استان دقت کنیم، نخستین نگاه به اشتغال و معیشت است چونکه اگر جوانان بیکار نباشند یا دارای درآمد بالا باشند به داشتن فرزند فکر می کنند. از طرفی مشکلات اقتصادی موجب کاهش آمار ازدواج، افزایش میزان طلاق و سایر لطمه های دیگر می شود.
مشاور خانواده در ساری خاطرنشان کرد: پژوهش های پژوهشگران عواملی همچون نابسامانی اقتصادی، نبود درآمد کافی، اطمینان نداشتن از آینده شغلی و تامین مالی را مهم ترین موانع اقتصادی فرزندآوری در مازندران می دانند و در کنار آن عوامل فرهنگی و اجتماعی همچون رشد فردگرایی، نداشتن آمادگی روحی برای تولد فرزند، جامعه پذیری ناقص، مواد آموزشی ضدجمعیتی، تغییرات نقش و جایگاه زنان در جامعه در کاهش فرزندآوری در استان بی تاثیر نبوده است.
تشکیل قرارگاه افزایش جمعیت در مازندران
در کنار روند نزولی رشد جمعیت در مازندران، دستگاههای مسوول می گویند که بیکار ننشسته اند و درحال اجرای برنامه های مختلف در این حوزه هستند. یکی از این مسئولان معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران است که در گفت و گو با خبرنگار ایرنا می گوید که بحران جمعیتی در استان جدی و نگران کننده است و برای حل این چالش قرارگاه افزایش جمعیت در استان با محوریت دانشگاه علوم پزشکی مازندران تشکیل شده است.
دکتر عباس علیپور با اظهار اینکه هم اکنون رکورد پایین ترین نرخ رشد جمعیت کشور در مازندران و گیلان ثبت شده که بی سابقه است، اظهار داشت: امروز شاهد نرخ رشد چهاردهم درصدی جمعیت در استان هستیم و تا حدود ۲۰ سال آینده با ادامه این روند نرخ رشد صفر درصد جمعیت را در استان تجربه خواهیم کرد و بعد از آن نرخ رشد جمعیت منفی در مازندران را خواهیم داشت و برای حل این چالش قرارگاه افزایش جمعیت در استان تشکیل شده است.
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران ضمن اشاره به اینکه موضوع سالمندی جمعیت در استان روند نگران کننده ای را طی می کند، اضافه کرد: حالا حدود ۱۳.۲۶ درصد جمعیت مازندران سالمند هستند و این دیار به سرعت به یکی از پیرترین استانهای کشور درحال تبدیل شدن است.
وی افزود: در بررسی موانع فرزند آوری در استان بر طبق پژوهش های دانشگاه علوم پزشکی مازندران ۲۰ متغییر وجود دارد که در تقسیم بندی کلان آنها به دو ریشه می رسیم که در وهله اول مسئله سبک زندگی و فرهنگی است و دوم مسئله اقتصاد و موانع اقتصادی که پیش روی زوج های جوان است.
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران اظهار داشت: در زمان حاضر کشورهای توسعه یافته جهان در بحث سیاست های جمعیتی، رفع موانع فرهنگی و اقتصادی را در دستور کار قرار داده و هر دو را توامان پیش می برند چونکه با هیچکدام به تنهایی به نتیجه نمی رسیم و برای هر دو این موارد که از موانع و مشکلات پیش روی فرزند آوری هستند باید سیاستگذاری و قانون گذاری وجود داشته باشد.
بررسی اجرای دقیق راهبردهای افزایش جمعیت
محمد درویشی، کارشناس مسوول دفتر اداره کل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری مازندران هم در جمع بندی وضعیت جمعیتی استان به خبرنگار ایرنا اظهار داشت: واقعیت این است که جدی ترین چالش اجتماعی آینده مازندران کاهش فرزندآوری و مسئله پیری جمعیت است و برای مقابله با این وضعیت نسل جوان امروز باید به سمت ازدواج و تشکیل خانواده و فرزندآوری مورد هدایت قرار گیرند.
وی با بیان اینکه دیگر با سفارش نمی توان نسبت به تقویت فرزندآوری در جامعه کاری را پیش برد، تصریح کرد: مجلس شورای اسلامی در گذشته نیز قانونی برای پشتیبانی از فرزندآوری به تصویب رساند، اما چون قانون جامعی نبود و همچنین ضمانت اجرائی مناسبی نداشت و منابع و مصارف آن نیز به هم نمی خورد، به نتیجه نرسید اما حالا در قانون جدید مجلس جدید در ارتباط با پشتیبانی از خانواده و جوانی جمعیت، راهکارهای خوبی تدوین شده است.
درویشی با بیان اینکه مهم ترین دغدغه در حوزه تشکیل خانواده و فرزندآوری در مازندران مشکلات اقتصادی می باشد، اظهار داشت: جامعه پیر مشکلات فراوانی با خود به همراه خواهد داشت و غفلت از فرزندآوری می تواند در آینده حتی کانون های خانوادگی را نیز تحت الشعاع خود قرار دهد.
کارشناس مسوول دفتر اداره کل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری مازندران عنوان کرد: در ۴۰ سال آینده هم طبق روال عادی باید قسمتی از جمعیت کار کنند تا قسمتی دیگر نیز بتوانند در مقطع بازنشستگی به استراحت بپردازند و اگر این نسبت ۴ تا ۴.۵ برابری جمعیت جوان نسبت به جمعیت پیر کاهش پیدا کند، در عمل چالشی برای توسعه استان است و خلق سرمایه رشد اقتصادی را تحت تاثیر قرار می دهد.
وی اظهار داشت: بهترین راه برای فرزندآوری، پشتیبانی از ازدواج و کوشش برای رشد اقتصادی جامعه و توانمندسازی خانواده ها است و بانکها باید هدایت منابع خودرا در حوزه تسهیلات تکلیفی با دقت بیشتر و نظارت دقیق تری انجام دهند تا منابع مالی در مازندران به سمت و سوی رشد جمعیت جریان یابد.
لزوم تببین مشوق های حمایتی دولت در حوزه فرزندآوری
معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار مازندران اظهار داشت: مشوق های تسهیلاتی و حمایتی دولت سیزدهم در حوزه فرزندآوری زوج های جوان تبیین شود.
روح الله سلگی در کارگروه جوانی جمعیت و تعالی خانواده استان در ساری اضافه کرد: دولت برنامه های ویژه ای برای افزایش نرخ فرزندآوری در زمینه های مختلف اجتماعی و اقتصادی برای زوج های جوان دارد که باید دستگاههای اجرائی نسبت به تبیین این برنامه ها تلاش کنند.
وی تصریح کرد: کتابچه ای با عنوان برنامه های راهبردی دولت در ارتباط با مشوق های حمایتی از زوج های جوان در جهت ترویج فرزندآوری از طرف دستگاههای اجرائی مربوط استان تدوین شود تا به مفهوم واقعی فرهنگ سازی های لازم در این عرصه در جامعه صورت گیرد.
معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار مازندران با بیان این که، فرهنگ سازی در ارتباط با بحران جمعیتی در استان و آینده بینی در ارتباط با این مورد در افزایش فرزندآوری زوج های جوان بسیار اثرگذار است، اظهار داشت: با انجام کار پژوهشی و نشست نخبگان و پژوهشگران دانشگاه ها با دستگاههای اجرائی مربوط درصدد بررسی علمی این چالش در استان هستیم.