ماجرای تامین مهمات در بحران عالم گیر قرن آن روی سکه کرونا

کرونا در ایران دو سالگی اش را تمام کرده است و حالا بر خلاف اوایل طغیان این بلای عالم گیر، دیگر از کمبود و گران فروشی تجهیزات حفاظتی شخصی و بیمارستانی و البته احتکار آنها خبری نیست…

به گزارش طب اصیل به نقل از ایسنا، تصویر کرونا در ابتدای اعلام وجودش، تصویری هولناک بود از ووهان چین و ترسی که به تدریج جهانی می شد؛ بیمارانی که ناگهان در خیابان ها بیهوش می شدند، بیمارستان هایی که پر از بیمار و پزشکان و پرستاران سرگردانی که با لباس های عجیب و غریب نمی دانستند چه باید کنند و حتی نمی دانستند که با چه چیزی مواجهند. تصاویر هول و هراس از ویروس سربرآورده از ووهان چین، هر روز به جهان مخابره می شد و کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نبود.
بازار سیاه “ماسک” و “مواد ضدعفونی کننده”
در اواخر بهمن ماه ۱۳۹۸، وقتی که نخستین موارد مبتلاشدن به ویروس چینی که آن روزها با نام کرونای جدید می شناختیمش بطور رسمی شناسایی و ورودش به کشور اعلام و دو کانون بیماری در قم و گیلان شناسایی شد، ترس به جان مردم افتاد و همه نگران به فکر صیانت از سلامت خود و خانواده هایشان بودند. در بدو ورود این میهمان ناخوانده به کشور، مردم از بیم جان خود و عزیزان شان در فکر راهکارهایی جهت زندگی بودند. البته هیچکس گمان نمی کرد که شیوع ویروس آنقدر خطرناک و عالم گیر شود و قرار باشد بیش از دو سال را با آن سر نماییم. به همین دلیل وزارت بهداشتی ها هم به تاسی از سفارش های سازمان بهداشت جهانی، اعلام می کردند که مردم از تجمع اجتناب کنند و اهتمام کنند جز به ضرورت از خانه خارج نشوند. البته خیلی از افراد از همان ابتدا از بیم جان به دنبال ماسک، مواد ضدعفونی کننده و… بودند. بطوریکه هرچند هنوز میزان تاثیر استفاده از ماسک، دستکش و مواد ضدعفونی کننده در پیش گیری از انتقال کرونا اثبات نشده بود، اما یک دفعه تقاضا برای این تجهیزات به شدت افزوده شد و کمتر کسی می توانست از مسیر درست داروخانه به این تجهیزات نائل شود و این مواد طی چند روز و پس از سفارش به استفاده همگانی از آنها، به دُرّی کمیاب و بلکه نایاب بدل شد. بطوریکه پشت در عمده داروخانه ها یک کاغذ چسبانده شده بود که “ماسک و مواد ضدعفونی کننده نداریم”.

در همین شرایط، اما بودند سوداگرانی که با سوءاستفاده از نگرانی مردم، تجهیزاتی مانند ماسک و دستکش را از مسیرهای غیرقانونی و با قیمت هایی گزاف می فروختند و به همین دلیل همان ماسک، دستکش و الکلی که در داروخانه گیر نمی آمد، در میان دستفروشان و سوپرمارکت ها و بازارهای غیررسمی با قیمت های آنچنانی و باکیفیت پایین فروخته می شد.

در عین حال سیستم سلامت کشور نیز باید به سرعت، هم فکری به حال وضعیت بیمارستان ها و صیانت از کادر بهداشت و درمان می کرد و هم در امتداد دسترسی مردم به تجهیزات بهداشتی و حفاظت فردی استاندارد اقدام می کرد. این درحالی بود که از یک سو میزان تولید تجهیزات حفاظتی در کشور، متناسب با نیاز مردم در وضعیت عادی بود و در نتیجه پس از افزایش تقاضای این تجهیزات با کمبود شدید آنها مواجه شدیم و از طرف دیگر هم تحریم های پولی و مشکل در انتقال پول، مانع از واردات بی دردسر این تجهیزات به کشور در جهت رفع نیاز مردم و کادر درمان می شد.

بنابراین گره کور تحریم ها و احتکار سودجویان، شدند دو لبه یک شمشیر مقابل سلامت مردم کشورمان؛ بطوریکه بازار ماسک، مواد ضدعفونی کننده و تجهیزات حفاظتی مقابل کرونا را در کشور آشفته کرده و مردم و مدافعان سلامت را در مضیقه قرار دادند.
“احتکار” و “تحریم”؛ خطرناک تر از کرونا
باید توجه کرد که در وضعیت ابتدای شیوع اپیدمی، تامین ماسک، مواد ضدعفونی کننده و تجهیزات حفاظتی حتی برای بیمارستان ها هم مشکل ساز شد و وزارت بهداشتی ها به سختی می توانستند نیاز بیمارستان ها را آن هم در وضعیت تحریمی که اجازه ورود این تجهیزات به کشور از طرف آمریکا و هم پیمانانش داده نمی شد، مرتفع کنند. در عین حال در بازار سیاه ماسک، دستکش و مواد ضدعفونی کننده به قیمت های گزاف فروخته می شد و مردم هم از بیم جان ناچار بودند آنها را با قیمت های چند برابری تهیه کنند و انبارهای احتکار پر شده بود و سودجویان سودی گزاف از این بازار به جیب می زدند.
ممنوعیت صادرات ماسک
بر همین اساس بود که در تاریخ ۱۰ اسفند ماه ۱۳۹۸ سعید نمکی- وزیر وقت بهداشت در نامه ای خطاب به حسن روحانی- رئیس جمهور وقت اعلام نمود که: « طی نامه ای به گمرکات کشور اعلام نمودم صادرات و خروج ماسک تا اطلاع ثانوی ممنوع اعلام گردد و همکارانم را مأمور کردم تا با قیمت مناسب تولیدات داخل را خریداری و جهت روز مبادا ذخیره کنند. متأسفانه باوجود پیگیری فراوان مقدار اندکی خریداری و بقیه تولیدات کشور وارد بازار سیاه شد. متأسفانه بعد از حدود ۱۰ روز فقط یک میلیون عدد ماسک تحویل و بقیه نمی دانم در کجا انباشته شده، همکاران اینجانب بدلیل اجبار شبانه روز در بازارهای مختلف و در نقش واسطه و دلال از قاچاقچیان با قیمت گزاف می خرند.»

وی در ادامه نامه خود آورده بود: « سوال بنده این است که آیا در شرایطی که همکاران جان بر کف اینجانب در سخت ترین شرایط ممکن روز و شب در بخش های آلوده پروانه وار گرد مردم می گردند و خواب و آرامش و سلامتی را قربانی سلامت و راحتی مردم می کنند، در روزهایی که احتمال آلودگی مردم بدلیل عدم وجود اقلام حفاظتی و پیشگیرانه در خطر است، این شبکه فرصت طلب بی انصاف از کجا خاطر جمعی دارد که اینطور جسورانه روبروی مردم و مسئولین می ایستد و به آسانی اعلام می کند که دویست میلیون ماسک را می تواند ۲۴ ساعته با فلان قیمت در فلان جا عرضه کند؟ آیا رواست گروهی دل به دریای آلودگی جهت رهایی مردم بزنند و گروهی لباس و ماسک اینان و بیمارانشان را در انبارها برای سودجویی صد برابری و یا قاچاق به دیگر کشورها تلنبار کنند؟».

رییس جمهور وقت هم در واکنش به این نامه، وزارت اطلاعات را مأمور رسیدگی سریع به موضوع احتکار اقلام بهداشتی کرد و به همین دلیل بود که با هم افزایی بخش ها و دستگاه های مختلف شامل نیروی انتظامی، وزارت اطلاعات و… انبارهای احتکار ماسک و محلول های ضدعفونی کننده یکی بعد از دیگری کشف شد.
تحریم های آمریکایی؛ بلای جان “سلامت”
در عین حال روی دیگر ماجرای کمبود ماسک و تجهیزات حفاظتی در کشور، بحث تحریم بود. تحریم های آمریکایی که اجازه ورود ماسک، گان، کیت های تشخیصی، دارو و… را به کشور نمی داد و مسئولان بهداشت و درمان بارها اعلام نمودند که با وجود دروغ بزرگ آمریکایی ها در خصوص تحریم نبودن دارو و تجهیزات پزشکی، اما باتوجه به بسته بودن کانال نقل و انتقال مالی و در عین حال تهدید سایر کشورها از طرف آمریکا درباره عدم معامله با ایران، راه ورود این تجهیزات به کشور بسته است. البته راهکارهای زیادی برای دور زدن تحریم ها مورد بررسی قرار گرفت و اجرا شد.

در عین حال برخی مجامع بین المللی و کشورها در این راه به کمک ایران آمدند. بطوریکه در تاریخ ۱۲ اسفند ماه هواپیمای حامل کمک های سازمان جهانی بهداشت که حامل بیش از ۷.۵ تن تجهیزات پزشکی و حفاظتی برای بیش از ۱۵ هزار نفر همین طور کیت تشخیصی کرونا جهت غربالگری ۱۰۰ هزار نفر بود، وارد کشور شد. در عین حال محموله های دیگری هم از تجهیزات حفاظتی و ماسک از برخی کشورها نظیر چین به ایران آمد تا بتواند مقداری به کشور کمک نماید.

البته کشورمان هم در این بین منفعل نماند، بلکه همه بخش ها برای رفع نیاز کشور آستین بالا زدند. بطوریکه محمدرضا شانه ساز- رییس وقت سازمان غذا و دارو در تاریخ ۱۴ اسفند ماه ۱۳۹۸ با اشاره به بالا بودن تقاضای تهیه ماسک و مواد ضدعفونی نسبت به ظرفیت تولید کشور، اعلام نمود که به زودی با کمک نهادها و ارگان هایی که ظرفیت تولید در این عرصه را دارند تولید داخلی تا حد چشمگیری افزایش می یابد.
رکوردی ۴۵ روزه
بر همین اساس بود که ظرفیت تولید کشور با سرعت افزایش پیدا کرد. علاوه بر کارخانه های تولید ماسک و مواد ضدعفونی کننده که به سرعت ظرفیت تولید ماسکهای صنعتی را بالا می بردند، سایر نهادها و دستگاه های کشور شامل بسیج، سازمان های مردم نهاد، خیرین، مساجد و… پای کار آمدند و مبادرت به تولید ماسکهای کارگاهی و نیمه صنعتی کردند. تولید ماسک بالا رفت، دیگر موضوع کمبود ماسک به تدریج مرتفع شده بود. به همین دلیل هم بود که وزارت بهداشتی ها اعلام نمودند که ایران ظرف ۴۵ روز رکورد زد و از واردکننده اقلام مقابله با کرونا، به تولیدکننده این اقلام بدل شد و سپس به عرصه صادرات این اقلام نیز پا می گذارد.
اعلام رسمی پاندمی قرن و ارزان ترین راه پیش گیری از آن
۲۱ اسفند ماه ۱۳۹۸ بود که سازمان بهداشت جهانی رسما اعلام نمود که شیوع کووید-۱۹ به مرحله همه گیری جهانی رسیده است و بدین سبب باید اقدامات جدی تری را در مقابل آن اتخاذ نمود. دیگر کرونا عالم گیر شده بود و به تدریج تمام نقاط جهان را درگیر خود کرد و همچنان جان می گرفت. با پیشروی ویروس در کشورهای مختلف، قوانین جدیدی بر کشورها همچون کشور ما حاکم شد. خیابان ها خلوت شدند، بازارها تعطیل شدند و رنگ و لعاب شهرها عوض شد.

در ایران به تعطیلات سال نو نزدیک می شدیم و دستور بهداشتی در خصوص در خانه ماندن و عدم سفر بود، برخی اما گوش شان بدهکار نبود و دید و بازدیدها و سفرهای نوروزی را شروع کردند. البته در اواخر نوروز ۱۳۹۹ به دنبال هشدارها و محدودیت هایی که در استفاده از بوستان ها و تفرجگاه ها اعمال شد، سیزده بدر ۹۹ در وضعیت آرام تری گذشت.

بعد از شروع سال جدید وزارت بهداشتی ها باردیگر اعلام نمودند که برای پیش گیری از مبتلاشدن به بیماری کووید-۱۹، خروج از منزل مگر در موارد ضروری باید به حداقل برسد. فاصله گذاری فیزیکی حفظ شود و در عین حال به تدریج اعلام می شد که هرچند استفاده از ماسک برای کادر درمانی و بیماران مناسب می باشد، اما استفاده از ماسک و دستکش در اماکن عمومی با رعایت فاصله گذاری اجتماعی نیز برای مردم سفارش می شود.
دستور الزامی شدن ماسک
در نهایت در تاریخ ۱۶ خرداد ماه ۱۳۹۹، سازمان جهانی بهداشت هم بطور رسمی بر استفاده از ماسک در جاهایی که امکان رعایت فاصله گذاری اجتماعی وجود ندارد، تاکید و اعلام نمود که در مکان هایی مانند وسایل حمل و نقل عمومی یا فروشگاه ها که امکان حفظ فاصله اجتماعی وجود ندارد، افراد باید حتما از ماسک استفاده کنند. همین طور افراد بالای ۶۰ سال یا افرادی که دارای مشکلات و بیماریهای خاص هستند باید بطور ویژه از ماسکهای پزشکی استفاده کنند.

بر همین اساس نیز در کشورمان بحث استفاده الزامی از ماسک بعنوان عامل پیشگیرانه در کووید-۱۹ عنوان شد و وزارت بهداشتی ها اعلام نمودند که طبق تحقیقات انجام شده، ماسک موثرترین و ارزان ترین راه پیش گیری از کرونا است و می تواند بین ۸۵ تا ۹۵ درصد از مبتلاشدن به کرونا به شرط حفظ فاصله اجتماعی پیشگیری کند. در عین حال از تیر ماه ۱۳۹۹ تاکید بر الزامی بودن ماسک بیشتر شد، اما به سبب عدم جدی گرفتن این مساله از طرف برخی افراد، از ۱۹ مهر ماه ۱۳۹۹ اعلام گردید که پیشنهاد شده که در صورت عدم استفاده از ماسک، افراد متخلف شناخته شده و برای آنها جریمه وضع می شود. پیشنهادی که در ۲۰ آبان ماه به تصویب رسید و قرار شد هر کس که ماسک نزند، ۵۰ هزار تومان جریمه شود.
وفور ماسک
حالا دیگر ماسک در کشور به وفور وجود داشت و مشکلی از بابت تامین آن هم وجود نداشت. بطوریکه رئیس وقت سازمان غذا و دارو در هفتم دی ماه اعلام نمود که تولید ماسک کشور از ۱۶۰هزار عدد در روز در ابتدای شیوع ویروس کرونا به بالای ۳۰ میلیون عدد رسیده است. همین طور برمبنای آمارهای سازمان غذا و دارو که در اسفند ماه ۱۳۹۹ انتشار یافت، اعلام شده بود که میزان تولید ماسک سه لایه از روزانه ۴۰۰ هزار عدد در سال ۱۳۹۸ به روزانه ۴۲ میلیون عدد رسیده است. همین طور میزان تولید ماسک فیلتردار از روزانه ۵۰۰۰ عدد در سال ۱۳۹۸ به روزانه ۵۰۰ هزار عدد در سال ۱۳۹۹ رسیده بود.

در عین حال قیمت ماسک نیز مورد نظارت قرار گرفت و در اوایل مهر ماه ۱۳۹۹ قیمت ماسک سه لایه در داروخانه ها ۱۳۰۰ تومان اعلام و از مردم درخواست شد که در صورت مشاهده هرگونه تخلف به سامانه ۱۲۴ اطلاع دهند که البته چندی بعد هم قیمت این ماسک ها به ۱۰۰۰ تومان کم شد.
صادرات ماسک ایرانی
از طرفی ایران نه فقط در تولید و تامین نیاز داخلی برای ماسک موفق بود، بلکه در زمینه صادرات ماسک نیز پیش افتاد. بطوریکه بنا بر اعلام اتاق تجاری تهران، ایران در هشت ماهه ابتدایی سال ۱۳۹۹، حدودا ۹.۲ تن ماسک به ارزش تقریبی ۲۰۶ هزار دلار به ۹ کشور صادر کرده بود.
کیفیت ماسک
به هر حال پس از رفع نیاز کمی به ماسک برای پیش گیری از شیوع کرونا، نوبت به کیفی سازی ماسکهای تولید داخلی رسید و وزارت بهداشتی ها بارها و بارها بر افزایش سختگیری ها و نظارت بر کیفیت ماسکهای سه لایه پزشکی و سایر ماسکهای تولیدی در کشور تاکید و در این راستا اقدام نمودند. تسهیل روند صدور مجوز تولید ماسک، شناسایی و برخورد با تولیدکنندگان فاقد مجوز، امکان رهگیری و کنترل اصالت ماسکهای سطح عرضه همچون برنامه هایی بود که در آن زمان در عرصه تولید و توزیع انواع ماسک عنوان شد.
تجهیزات حفاظتی برای کادر درمان
در حوزه تامین تجهیزات حفاظت فردی برای پزشکان و پرستارانی که در خط مقدم مقابله با کرونا در بیمارستان ها درحال جان فشانی بودند نیز در ابتدای شیوع این بیماری وضعیتی مشابه ماسک وجود داشت. به شکلی که تحریم های آمریکا مقابل کشورمان اجازه ورود این تجهیزات حفاظتی را نمی داد؛ موضوعی که انتقاد مسئولان بهداشت و درمان کشورمان را به دنبال داشت تا مجامع حقوق بشری بدانند که چه اجحافی در حق مردم و کادر بهداشت و درمان ایران شد.

با این حال اما، ایران در این عرصه نیز چشم به راه خارج از مرزها نماند و تولید این تجهیزات در کشور شروع شد. بطوریکه در تولید ماسک، لوازم حفاظت فردی و ونتیلاتور نه فقط خودکفا شدیم، بلکه طبق گفته مسئولان بهداشت و درمان کشور، طی مدتی کوتاه به صادرکننده این تجهیزات نیز بدل شدیم.

منبع: طب اصیل