، انقلاب اسلامی در ۴۰ سالگی، بیماری هایی که از کشور پاک شدند
به گزارش طب اصیل شاید بتوان واکسیناسیون را یکی از قدیمی ترین مداخلات بهداشتی برای کنترل بیماری ها در ایران خواند؛ مبحثی که تا قبل از سال های اول دهه ۶۰ ساختاری مناسب و هدفمند نداشت و با شکل گیری شبکه بهداشتی کشور و گسترش آن، کاهش چشمگیر مرگ و میر ناشی از دست کم شش بیماری را رقم زد و آنها را به مرحله حذف رساند.
ایمن سازی دوران کودکی، سرمایه گذاری جهانی برای نجات زندگی سالیانه چند میلیون نفر در دنیا است و با وجود پیشرفت های خیلی خوب در سطح جهانی، متاسفانه برپایه گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۷ میلادی (۱۳۹۶ شمسی)، همچنان سالیانه ۱۹ میلیون کودک در دنیا از دریافت واکسن محروم هستند که اغلب آنها در کشورهای در حال توسعه زندگی می کنند.
به گزارش طب اصیل به نقل از ایسنا، براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۵ میلادی (۱۳۹۴ شمسی) سالانه تعداد زیادی از کودکان دنیا در اثر بیماری های قابل پیشگیری با واکسن جان می بازند؛ به صورتی که ۶۳.۰۰۰ نفر در اثر سیاه سرفه، ۱۱۲.۰۰۰ نفر در اثر سرخک، ۵۸.۰۰۰ نفر در اثر کزاز نوزادی، ۱۰۵.۰۰۰ نفر در اثر هموفیلوس آنفلوانزا، ۴۰۰.۰۰۰ هزار نفر در اثر اسهال های ویروسی، ۸۸۷.۰۰۰ نفر در اثر هپاتیت ب و ۹۲۰ هزار نفر به علت پنومونی، قربانی می شوند؛ مبحثی که به اذعان دکتر سیدمحسن زهرایی – رئیس اداره بیماری های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت، معادل ۲۵ درصد کل مرگ های کودکان زیر ۵ سال در دنیا است که البته به راحتی با واکسن قابل پیشگیری می باشند.
واکسیناسیون موثرترین مداخله بهداشتی شناخته شده برای ارتقای سلامت کودکان است؛ به صورتی که بعنوان مثال در خلال سال های ۲۰۰۰ الی ۲۰۱۶ میلادی، واکسیناسیون سرخک توانسته از مرگ ۲۰ میلیون کودک در جهان جلوگیری کند.
برنامه گسترش ایمن سازی (EPI) در جهان از سال ۱۹۷۴ میلادی (۱۳۵۳ شمسی) شروع شد. در جمهوری اسلامی ایران هم این برنامه بعد از پیروزی انقلاب مورد مطالعه قرار گرفت و از سال ۱۳۶۳، برنامه اجرایی آن در سطح گسترده با تعلیم مدیران بهداشتی در سطوح مختلف، تقویت زنجیره سرما و تدوین برنامه عملیاتی ایمن سازی کشور آغاز شد.
برای دسترسی به پوشش کامل کودکان و سایر گروه های هدف، عرضه خدمات ایمن سازی به وسیله انجام دوره های بازآموزی برای کارکنان بهداشتی، تأمین واکسن های ایمن و توسعه زنجیره سرمای مطمئن به سرعت توسعه یافت.
تصویب قانون مایه کوبی همگانی ضد آبله
واکسیناسیون یکی از قدیمی ترین مداخلات بهداشتی برای کنترل بیماری ها در ایران بوده و نخستین بار واکسن آبله در سال ۱۸۲۹ میلادی (۱۲۰۸ شمسی) در ایران مصرف شده است. در سال ۱۳۲۲ قانون مایه کوبی همگانی ضد بیماری آبله به تصویب مجلس شورای ملی رسید و به دنبال آن ایمن سازی گروه های هدف انجام شد. واکسن های مورد نیاز ضد بیماری های دیفتری، سیاه سرفه، کزاز، فلج اطفال و سرخک در سال های اولیه از خارج از کشور وارد می شد و با عنایت به توانمندی مؤسسه واکسن و سرم سازی وقت (انستیتو تحقیقات رازی فعلی) و همت والای اساتید آن، بخصوص مرحوم دکتر حسین میرشمسی، تولید واکسن های مورد نیاز کشور در این مؤسسه انجام شد. در هر حال هرچند واکسیناسیون کودکان در سال های دهه ۴۰ و ۵۰ شمسی هم انجام می شد، اما برنامه ای گسترده با سازماندهی و تولید ساختار مناسب برای عرضه خدمات مستمر واکسیناسیون وجود نداشت.
شبکه بهداشت و ایمن سازی کودکان زیر یک سال
پس از پیروزی انقلاب اسلامی وبه موازات شکل گیری شبکه بهداشتی- درمانی در کشور و تولید ساختارهای لازم، برنامه گسترش ایمن سازی در سال ۱۳۶۳ با هدف تولید مصونیت فعال در کودکان گروه سنی زیر یکسال در مقابل بیماری های قابل پیشگیری با واکسن شامل دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، سرخک، فلج اطفال و سل شروع شد.
در سال ۱۳۷۲ هم برنامه ایمن سازی هپاتیت ب در برنامه گسترش ایمن سازی ادغام شد. از سال ۱۳۸۳ هم بعد از انجام ایمن سازی سراسری سرخک و سرخجه، واکسن سه گانه سرخک- سرخجه- اوریون (MMR) جایگزین واکسن سرخک در ایمن سازی جاری شد و واکسن هموفیلوس آنفلوانزا تیپ ب در چارچوب واکسن پنتاوالان از سال ۱۳۹۳ در برنامه ایمن سازی کودکان کشور افزوده شد.
انتظار برای ورود ۲ واکسن جدید به برنامه ایمن سازی
واکسن تزریقی فلج اطفال هم برای تقویت سطح ایمنی کودکان و در جهت مراحل انتهایی ریشه کنی جهانی فلج اطفال، از شهریورسال ۱۳۹۴ به برنامه ایمن سازی کودکان در استان های پرخطر و همجوار با افغانستان و پاکستان افزوده شد و الان هم دکتر زهرایی – رئیس اداره بیماری های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت امیدوار است که طبق برنامه ریزی های انجام شده، در سال ۱۳۹۷ با ورود ۲ واکسن پنوموکک و روتاویروس به برنامه ایمن سازی، گام بزرگی در جهت به روزرسانی برنامه EPI کشور برداشته شود.
از اپیدمی تا حذف
دکتر سیدمحسن زهرایی – رئیس اداره قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی همزمان با ۴۰ سالگی انقلاب اسلامی و در گفت وگوی تفصیلی با ایسنا، در تشریح موفقیت های برنامه ایمن سازی کودکان کشور می گوید: اجرای برنامه ایمن سازی کودکان سبب شده تا بیماری هایی که در ۳۵ سال قبل موارد بالایی از مرگ و میر کودکان جامعه را تشکیل می دادند، کاهش چشمگیری داشته باشند؛ به صورتی که بعنوان مثال امروزه امکان اینکه یک دانشجوی پزشکی در کل دوران تحصیل خود و یا شاید کل دوران طبابت خود یک مورد بیماری دیفتری را ببیند، بسیار اندک است؛ حال اینکه در سال های قبل اپیدمی های بیماری دیفتری به صورت مکرر اتفاق می افتاد. برپایه برآورد وزارت بهداشت، میزان مرگ کودکان زیر ۵ سال کشور در سال ۱۳۵۷، برابر با ۱۵۴ در هزار تولد زنده بوده که در سال ۱۳۹۵، به حدود ۱۶ در هزار تولد زنده کاهش یافته است.
وی می افزاید: در سال ۱۳۶۳ که آغاز برنامه توسعه ایمن سازی در کشور بود، یک چهارم کل مرگ های نوزادی ناشی از کزاز نوزادی بود. شاخص مرگ نوزادی ۲۱ در هزار تولد زنده و مرگ اختصاصی ناشی از کزاز نوزادی هم ۵ در هزار تولد زنده بود. با افزایش پوشش واکسیناسیون کزاز در کودکان و مادران آبستن به بالای ۹۵درصد، کزاز نوزادی به سرعت رو به کاهش گذاشت و ایران در زمره کشورهایی قرار گرفت که پیش از سال ۲۰۰۰ میلادی (۱۳۷۹ شمسی) موفق به حذف کزاز نوزادی شد. بر این اساس با عنایت به تعداد متوسط متولدین در سال ۱۳۹۵ که کمی بیشتر از یک و نیم میلیون نفر بود، چنانچه برنامه واکسیناسیون کزاز در کشور انجام نمی شد، برآورد می گردد سالیانه ۷۵۰۰ مورد مرگ ناشی از کزاز نوزادی در کشور رخ می داد.
استقبالی که نبود
زهرایی با اشاره به اینکه بعد از پیروزی انقلاب، گام های بلندی برای تولید توسعه شبکه خدمات بهداشتی اولیه (PHC) در کشور برداشته شد، می گوید: هرچند که با فعالیت مؤسسه واکسن و سرمسازی رازی، قدم های بزرگی در تأمین واکسن های مورد نیاز کودکان کشور در سال های پیش از انقلاب برداشته شده بود، اما استقبال عمومی و حتی استقبال خانواده های تحصیل کرده برای واکسیناسیون کودکان بسیار محدود بود. طبق بررسی های انجام شده در اوایل پیروزی انقلاب، حداکثر پوشش ایمن سازی کودکان، ۳۰ درصد و ایمن سازی زنان آبستن ضد کزاز ۳.۷ درصد بود.
پوشش ۹۵ درصدی ایمن سازی
به گفته وی، از سال ۱۳۶۳ کوشش برای تقویت ایمن سازی کودکان با محوریت تقویت تولید داخلی واکسن شروع شد و برنامه توسعه ایمن سازی (EPI) از سال ۱۳۶۴ رسما بعنوان یک جزء اساسی از فعالیت های خدمات بهداشتی اولیه شروع شد. توسعه مراکز بهداشتی – درمانی و خانه های بهداشت در مناطق روستایی کشور، تربیت و به کارگیری پرسنل بهداشتی مورد نیاز بخصوص بهورز که بومی روستای محل خدمت خود بودند، ادغام وزارت بهداری و دانشکده های پزشکی و پیراپزشکی و تشکیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، زمینه تربیت پزشکان و نیروهای تخصصی مورد نیاز را فراهم نمود. فراهم کردن تجهیزات زنجیره سرما و خودروهای مورد نیاز نظام بهداشتی از دیگر اقدامات ضروری برای رساندن خدمات ایمن سازی به نقاط صعب العبور و دورافتاده روستایی بود که به خوبی تأمین شد. حاصل تمام این تلاش ها افزایش پوشش ایمن سازی کودکان زیر یکسال کشور به بیشتر از ۹۰ درصد درسال ۱۳۶۹ و بالای ۹۵ درصد در سال ۱۳۷۲ بود.
۳ بیماری در مرحله حذف
رییس اداره بیماری های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت با اشاره به اینکه هم اکنون کلیه کودکان کشور ضد بیماری های دیفتری، سیاه سرفه، کزاز، فلج اطفال، سرخک، سرخجه، اوریون، سل، هپاتیت بی و هموفیلوس آنفلوانزای تیپ ب واکسینه می شوند، ادامه می دهد: بیماری های سرخک، سرخجه مادرزادی و کزاز نوزادی درمرحله حذف قرار دارند. ۲۳ سال است که کشور عاری از موارد بومی بیماری فلج اطفال است و بیماری های دیفتری، سیاه سرفه و اوریون کنترل شده اند. میزان حاملین مزمن هپاتیت B از ۳ درصد جامعه در سال ۱۳۷۰، به کمتر از نصف در سال های اخیر کاهش یافته است.
درصد پوشش ایمن سازی کودکان زیر یکسال در آغاز برنامه و سال ۱۳۹۶
سال
ب ث ژ
ثلاث ۳
پولیو۳
سرخک۱
هپاتیت ب ۳
۱۳۶۳
۱۰/۴
۳۳
۳۸/۳
—
۱۳۹۶
۹۹
۹۹
۹۹
۹۸
۹۹
